واقعۀ حرّه

_تاریخچه و علل قیام

حرّه نام سنگستانی سیاه‌رنگ، در شرق مدینه است که قیام از آنجا شکل گرفت. واقعه حرّه دو یا سه روز مانده به آخر ذیحجه ۶۳ قمری واقع شد

_علل وقوع قیام:

    ارتکاب جنایات متعدد از سوی یزید، از جمله قتل حسین بن علی (امام سوم شیعه).
    بیعت مردم با عبدالله بن زبیر و خلع یزید از خلافت
    مشاهده و انتشار عیاشی‌ها و هرزگی‌های یزید میان مردم مدینه.
    ممانعت مردم مدینه از فرستاده شدن اموال و اشیای برگزیده برای یزید.
علنی شدن قیام (عزل والی یزید)
مردم مدینه به فرمان عبدالله بن‌زبیر که خود شورش کرده بود و مکه را در دست داشت، عثمان بن محمد بن ابی سفیان را از امارت مدینه عزل کردند و عبدالله بن حنظله را برگزیدند و امویان مدینه را محاصره و زیرنظر گرفتند.
_واکنش یزید با قیام
تهدیدات و وساطتها و مأموریت عبدالله بن جعفر از حکومت شام، برای اطاعت مردم از یزید، نتیجه‌ای نداشت. یزید برای سرکوبی قیام  لشکری 5 هزار نفری به فرماندهی مسلم بن عُقبه مُرّی راهی مدینه کرد.
_دفاع مردم مدینه با حفر خندق
وقتی خبر حرکت سپاه یزید به مردم مدینه رسید، آنان گرداگرد مدینه خندق کندند و پناه گرفتند. مردم اجازه دادند که بنی امیه (وابستگان به حکومت شام)، از مدینه خارج شوند به شرط آنکه در مورد مدینه هیچ اطلاعاتی را به سپاه شام ندهند و در جنگ هم شرکت نکنند. بنی امیه با خروج از مدینه، سوگند خود را شکستند و شامیان با کمک عبدالملک بن مروان نقشه حمله به شهر را طراحی کردند.
_شکست خونین قیام توسط شامیان

مسلم به مردم مدینه سه روز مهلت داد. آنگاه، پس از دور زدن خندق، از پشت سر و با کمک و خیانت طایفه بنی حارثه، وارد شهر شد و چندان جنایت کرد که به مُجرم و مُسرف معروف شد. وی به دستور یزید، سه روز جان و مال مردم را بر سپاهیانش حلال کرد. مسعودی آن را فجیع‌ترین حادثه، پس از قتل حسین بن علی، دانسته است.

سپاهیان مسلم‌بن عقبه در آن سه روز، از ارتکاب هیچ عمل زشتی، همچون تجاوز به نوامیس، بیرون کشیدن جنین از شکم زنان و کشتن نوزادان و توهین به صحابه بزرگ پیامبر اسلام، از جمله جابر بن عبدالله انصاری نابینا و ابوسعید خُدری، فروگذار نکردند.

مورخان مسلمان معتقدند که سرکوب وحشیانه مردم مدینه در واقعه حرّه، به انتقام خون امویان و کشته‌های بدر و تقاصّ قتل عثمان از مردم مدینه، به‌ویژه انصار، صورت گرفته است
کشتگان واقعه
شمار کشتگان واقعه حرّه را بیین 6 تا 12 هزار نفر نوشته اند. در این قیام بسیاری از مردم مدینه، از جمله ۸۰ تن از صحابه پیامبر اسلام و ۷۰۰ تن از حافظان قرآن کشته شدند و اموال و نوامیس مردم به غارت رفت.
_بیعت گرفتن از مردم
مسلم پس از این جنایات، مردم شهر را جمع کرد و از آنان برای یزید بیعت گرفت، مبنی بر اینکه آنها فَیء (غنیمت جنگی) و بعنوان بنده یزید هستند و هرکسی را که از این فرمان سر باز می‌زد، گردن می‌زدند. فقط علی بن عبدالله بن عباس (با وساطت خویشانش که در سپاه یزید بودند) و علی بن حسین (امام چهارم شیعیان)، از آن بیعت معاف شدند
موضع امام چهارم شیعه در این قیام
علی بن حسین در این قیام با مردم مدینه همراه نشد.افزون بر آنکه این قیام با اذن و حمایت عبدالله بن زبیر صورت گرفت، آگاهی وی به ضعف و عده کم اهالی مدینه در مقابله با سپاهیان بسیار شام که از خشونت و قساوت دریغ نداشتند و همچنین تصمیم وی به دور ماندن از اتهامات دولت اموی -که به قولی، تنها هدف حمله مسلم بن عقبه به مدینه بودـ و حفظ آن عده اندک از پیروان خویش و حفظ کرامت حرم پیامبر، از دلایل احتمالی بی‌طرفی علی بن حسین در این واقعه بود
_منزل علی بن حسین، پناهگاه امن
به جهت عدم همراهی علی بن حسین (زین العابدین) با شورشیان، خاندانش از این جنایت آسیبی ندیدند و خانه‌اش نیز پناهگاه امنی برای بسیاری از زنان و کودکان، حتی خانواده مروان بن حکم، گردید و وی وابستگان به مروان را با زن و فرزند خود به ینْبُع فرستاد.
_رفتار مسلم با علی بن حسین
پس از پایان ماجرا، علی بن حسین (سجاد) با همراهی مروان و فرزندش، عبدالملک، نزد مسلم رفت. مسلم وی را گرامی داشت. برخی دوستداران وی علت خوش‌رفتاری غیرمنتظره مسلم را با علی بن حسین، ناشی از دعایی می‌دانند که وی می‌خواند و ناخواسته هیبت و ترس در دل مسلم می‌انداخت
عدم همراهی برخی از صحابه با شورشیان
برخی صحابه از جمله عبدالله بن عمر، ابوسعید خدری و جابر بن عبدالله انصاری، شورشیان را همراهی نکردند

منابع

    حَرّه دانشنامه جهان اسلام